Aangrijpend bewegingstheater over dementie
Blueprint on Memory is het eerste luik in een triptiek van de Vlaamse choreografe Ann van den Broek, rond geheugenverlies. Aanleiding was de dementie van haar moeder.
Op karakteristieke wijze ontwierp Van den Broek in zwart-wit een strenge, consequente structuur voor het emotionele thema. Een structuur die uit de aard der zaak gestaag uiteen móet vallen. Aanvankelijk marcheren vier mannen en twee vrouwen strak in het gelid in rechte lijnen over het toneel, waar witte snoeren in rechte lijnen verschillende ‘eilandjes’ met elkaar verbinden. Daar bedienen ze met voetpedalen de geluidssamples die een eb en vloed van twee tonen en totale kakofonie laten horen.
Beklemmend en niet larmoyant
Door grillig, afwijkend gedrag van individuen begint de eenheid van het groepje barsten te vertonen, terwijl Van den Broek, als tijdens een neurologisch spreekuur, vragen stelt aan patiënte die steeds verwarder en onzekerder wordt. Tegelijk verwordt het snoerenpatroon op de grond tot een warboel vol losse uiteinden.
De symboliek is even kraakhelder als beklemmend, maar zonder één seconde larmoyant te worden. Zeker degenen die de impact van dementie en Alzheimer van dichtbij hebben meegemaakt, zullen veel herkennen. Blueprint on Memory is imposant en aangrijpend bewegingstheater.
Francine van der Wiel, NRC Handelsblad, 15 oktober 2018
Indringende, hippe dans over geheugenverlies
Blueprint on Memory is een hippe, gestileerde vertaling van een ziekte die je vooral met ouderdom en stoffigheid associeert.
Met Blueprint on Memory maakte Ann Van den Broek een indringende live-mix van beweging, film, geluid en tekst over de duistere, onbekende wereld van het steeds verder haperende geheugen. Het is vertrouwd terrein, nu alzheimer volksziekte nummer één aan het worden is. Ook Van den Broeks onlangs overleden moeder zakte langzaam weg in een universum waar anderen niet bij kunnen.
In háár hoofd kruipt Van den Broek in de voorstelling, zonder zelf de regie te verliezen. Met trossen kabels en pedalen waarmee geluid en beeld worden gemanipuleerd, heeft de vloer wel iets weg van een kronkelig brein. Gekleed in chic en stemmig begrafeniszwart, net als de stoet dansers met in hun midden gitarist Sjoerd Bruil, zet ze het geheel met een druk op de knop aan. Op een groot scherm zingt Gregory Frateur over mysteriën in het hoofd. Zelf neemt ze plaats achter een tafel, om haar cast regelmatig de inmiddels klassieke vragenlijst van psychiater Alois Alzheimer voor te leggen. What’s your name? ‘Auguste.’ What’s your husband’s name? ‘Auguste.’ De close-up gefilmde antwoorden zijn, mooi detail, afkomstig van zijn patiënten.
Ook hier is het hart van de dans ‘simpel’: lopen, allemaal exact gelijk, de blik op oneindig. De automatische piloot staat aan, net als bij de dolende dementerenden in de gangen van verzorgingshuizen. Eerst gaat het traag, stap voor stap, met soms een korte stop, ogenschijnlijk zonder reden. Later zetten ze er flink de pas in, wat de dwangmatigheid uitvergroot en een toenemend gevoel van onrust en angst veroorzaakt. De elektrische gitaar galmt en bromt nu donker, de elegante schoenen zijn uit, een voet sleept een draad mee.
Blueprint on Memory is een hippe, gestileerde vertaling van een ziekte die je vooral met ouderdom en stoffigheid associeert. Er is een fijne afstandelijkheid die past bij de gekozen aanvliegroute, en toch groeit de beklemming. Alledaagse handelingen, zoals een lampje aandoen, iets opschrijven of een glas water drinken, blijken in die doorgaande tred nog slechts incidenten, details. Ze worden onbelangrijk en uiteindelijk zelfs onmogelijk.
Mirjam van der Linden, de Volkskrant, 15 oktober 2018
Blueprint on Memory
Ann Van den Broeks werk is hét schoolvoorbeeld van de nieuwe danspraktijk, waarin er niet langer in hokjes of landsgrenzen wordt gedacht. Tijdens de Dansdagen presenteerde de choreografe haar nieuwste werk Blueprint on Memory, dat deels in vooronderzoek met het Londense kunstencentrum Barbican tot stand is gekomen: een overrompelende mengeling van installatie, beeldende kunst, video en beweging.
Van den Broek vat in haar werk altijd een onderwerp bij de hoorns dat haar persoonlijk raakt, uitgebeend tot de ongemakkelijke essentie. Ook Blueprint on Memory heeft daardoor een enorme noodzaak. Ditmaal draait het om dementie, geheugenverlies: hoe ziet dat eruit en wat doe je als je hiermee te maken krijgt?
Van den Broek zit zelf als een spin in een web in iets wat lijkt op een controlekamer, een hightech zenuwcentrum waarin kriskras kabels liggen en microfoons en camer’s staan opgesteld. Zes performers lopen in stramien door de ruimte, maar hun tred vertoont steeds meer haperingen. Soms valt de groep uiteen, richting een spiegel of een lichtbron, hun doel wordt steeds minder helder.
Catwalkachtige verhogingen verbergen knoppen waarmee het ritme van de muziekbeats wordt gemanipuleerd, en op livestream zien we de performers in close-up onbereikbaarder worden. Beweging, licht, geluid, beeld, muziek en tekstflarden vervloeien tot één grote dissociatieve brij – beangstigend en onontkoombaar.
Van den Broek monteert al dit materiaal grandioos, alleen benadert ze het thema met tekst soms onnodig letterlijk. Maar die tekst zet de oren wél op scherp als onderdeel van de totaalervaring
Alexander Hiskemuller, Trouw, 15 oktober 2018
Compromisloze dans over onverteerbaar geheugenverlies
Blueprint on Memory, de nieuwe voorsteling van choreograaf Ann Van den Broek die tijdens de Nederlandse Dansdagen in première ging, probeert onder de huid te kruipen van mensen die hun geheugen verliezen. Puttend uit persoonlijke ervaringen in haar familie, maar ook verwijzend naar het werk van Alois Alzheimer (1864-1915), schetst Van den Broek het isolement dat ontstaat wanneer iemands bewustzijn ten onder gaat in wezenloze herhaling, als gevolg van een radicaal verlies van oriëntatie en grip.
Dit uitgangspunt krijgt in Blueprint on Memory vooral vorm in het obsessief vastklampen aan een laatste houvast. De chaos die een falend geheugen met zich meebrengt wordt grotendeels ter zijde gelaten. Het is vooral de vervreemdende herhaling en het perspectief van binnenuit dat telt.
Van den Broek stuurt haar dansers als wezenloze figuren over een podium dat tot hindernisbaan is verbouwd. Kleine platforms dienen niet alleen als werkstation voor live-video of -muziek, maar ook als sta-in-de-weg voor het mechanisch stappen van de groep, eindeloos in rondjes tegen de klok in. Geen moment hapert de groep in het eindeloos op- en af, ronde na ronde. De controle van deze ene handeling lijkt het enige dat telt, al kijkt er soms iemand in een spiegel of een camera op zoek naar wat-ook-alweer?
De voorstelling is zoals vaker bij Van den Broek in zwart, wit en grijzen gehuld, waarbij het grote videobeeld op de achterwand de gezichten van deze of gene in close-up dichterbij brengt. Alles wat kleur geeft aan het leven is verdwenen, maar ook een grijze Hades doemt op. De effecten van amnesia, waarbij mensen nog maar moeilijk onderscheid kunnen maken en op den duur ook hun dierbaarsten of zelfs zichzelf niet meer herkennen, maakt van hen mechanisch dolende zielen.
De goed geklede figuren treffen steeds een geïsoleerde enkeling tegenover zich. Deze toeschouwende derde – als auteur, arts of onderzoeker – geeft enig perspectief van buitenaf. In een aantal ontroerend eenvoudige gesprekjes, van je eigen naam kunnen zeggen tot weten hoeveel benen je hebt, wordt er zo nu en dan vastgesteld hoe ver het proces van verlies gaande is.
Ontsnappingspogingen van de figuren, door het podium af te gaan, reflecterende gedachten op te schrijven of uit te spreken, lopen op niets uit. Toefjes stuwende of meanderende elektrische gitaar en dito soundscape geven nog wel iets van gevoel weer, maar de nadruk ligt op dat ritmische rondje, de obsessie met het volhouden van dat ene loopje, wat door de letterlijkheid en het gebrek aan expressie behoorlijk onverteerbaar wordt. Het ontbreekt niet alleen aan aarzeling of wanhoop, Blueprint on Memory is zeker ook geen gewiekste minimalistische danscompositie geworden.
Wat aanvankelijk een stapeling van simpele effecten lijkt – niet alleen in de herhaling van de dans, maar ook in het links en rechts bedienen van effectpedalen voor geluid en schakelingen voor video en licht – wordt een spookachtige aangelegenheid van in zichzelf stapelde handelingen, die wel resoneren maar tot niets leiden. Terwijl de voorstelling met een simpel gebrek aan synchroniteit begint – de videobeelden van een zanger en de zang over de geluidsband passen stomweg niet op elkaar – wordt de gap allengs vernauwd tot het stappen als toestand, een lichamelijke mechaniek die alleen nog maar een wonderlijke reverb of natrilling blijkt van wat een mens normaliter bezielt en drijft.
Duidelijk wordt er in Blueprint on Memory geprobeerd een perspectief van binnenuit vorm te geven. Het mechanische hindernislopen tegen de klok in wordt tergend lang volgehouden. Het gekmakende gangetje van dansers en gitarist benadrukt vooral het opgesloten zitten in een lichaam dat steeds minder snapt, uitdrukt of verlangt.
Van den Broek toont zo compromisloos de effecten van de eenzame opsluiting, die de verdroging van hersenen bij mensen teweegbrengt. Angst wordt alleen nog maar genoemd, evenals het feit dat er zo weinig te zien is aan de patiënt. Het ontbreken van gevoel is nu juist wat indruk maakt in Blueprint on Memory.
Wonderlijk zijn de perspectiefwisselingen die gedurende het hele stuk plaatsvinden: van auteur met dansers op het toneel, wie weet haar moeder of broer in gedachten, via het legertje van dolenden patiënten tot op het einde, wanneer de dansers ineens teksten over schuldgevoel en zorg in de mond nemen. Het lijkt alsof alsnog het perspectief van de anderen wordt ingevoegd, familie en vrienden die natuurlijk op zich ook aardig aan de dool kunnen raken door andermans geheugenverlies en wezenloosheid.
Deze geruisloos ingezette perspectiefwisselingen, onderdeel van een algeheel samenspel met licht en video, geven de wezenloze materie van het geheugenverlies, de repeterende breuk, het mechanische toch nog enige vorm mee, juist in hun inconsequentheid. Blueprint on Memory is een mooie mix geworden van lineariteit en incongruentie, van houvast zoeken in een onverteerbare en onomkeerbare kwestie.
Fransien van der Putt, Theaterkrant.nl, 15 oktober 2018
Bij dokter Alzheimer langs
“Wat is uw naam? Hoe lang bent u hier geweest? Welk jaar is het? Hoeveel vingers heeft u?” Zomaar een handjevol vragen die neuropatholoog Alois Alzheimer in november 1901 stelde. Vragen waarop zijn patiënte Auguste D. geen antwoord kon geven. Soms probeerde ze een vraag te ontwijken: “In welke straat woont u?” “Dat kan ik u vertellen, maar ik moet even wachten.”
Steeds komt dat antwoord terug in Blueprint on Memory: I must wait a bit. Dat wachten zal een eeuwigheid duren, want het antwoord is verdwenen, weggezakt samen met talloze andere herinneringen, die een persoon maken wie hij is. Eindeloos lopen de dansers rondjes over het podium, op zoek naar antwoorden.
De muziek – op het levensgrote achterscherm gezongen door Gregory Frateur, op het podium aangestuurd door gitarist Sjoerd Bruil – bestaat uit korte repeterende themaatjes. Overal op het podium staan geluidseffectpedaaltjes opgesteld. In het voorbijgaan drukken de rondjeslopers erop met hun voet, steeds vaker en steeds maniakaler. Dat levert galm op en vervorming. Maar geen antwoorden.
Af en toe marcheren enkele bewegers de zaal in, achter het publiek langs, beschenen door hel bouwlicht. Het maakt dat je je als toeschouwer bijna net zo ongemakkelijk voelt als die dolende zielen op het podium. Een voor een moeten de personages plaatsnemen aan tafel tegenover choreografe Ann van den Broek, die zoals gebruikelijk de voorstelling dirigeert op toneel. Ditmaal als alter ego van dokter Alzheimer, basale vragen stellend die voor deze patiënten onmogelijk te beantwoorden zijn. In genadeloze close-ups zien we hen worstelen op het achterdoek.
Van den Broek werd aangezet tot het maken van Blueprint on Memory door de dementie die haar moeder trof. Vanuit die persoonlijke betrokkenheid maakten Van den Broek en haar medescheppers een universele voorstelling over herinnering en identiteit – een indringende, strenge en gefocuste bewegingsexercitie, die na het verlaten van het theater nog lang door het hoofd blijft spoken.
Fritz de Jong, Het Parool, 22 oktober 2018
Bijzondere dans laat geheugenverlies voelen
Lang niet meegemaakt, misschien zelfs nog nooit. Dat de ruimte waarin je verblijft, zich niet meer buiten jezelf bevindt. Dat die iets van jezelf is geworden, en dat die dan langzaam maar zeker je hoofd wordt. Dat kan wel met het onderwerp te maken hebben. Want Blueprint on Memory gaat over geheugenverlies, en traditioneel situeren wij dat geheugen in het hoofd.
Blueprint on Memory is gemaakt door Ann Van den Broek. Zij noemt zichzelf de choreograaf van het gezelschap Ward/Ward, en dus verwacht je dans. Die is er ook wel, maar heel anders dan waar je op rekent. Het is georganiseerd en gestructureerd bewegen in de ruimte (choreografie dus), maar geen wervelende elegantie, vleesgeworden melodie of passionele dynamiek. Ogenschijnlijk, want uiteindelijk is het er wel. Veel ‘kleiner’ dan meestal het geval is.
De voorstelling opent met een videoprojectie van een zanger. (Op een zwart doek is dat toch al weer iets anders dan normaal.) ‘My behavior’ zou wel eens de titel kunnen zijn. Tekstfragmenten als ‘lost in time’ of ‘the world is changing’ zijn goed te plaatsen dankzij de kennis, dat dit een voorstelling is over dementie.
Stoet
Het toneel is nog leeg, maar dan komen de performers op, in een kleine stoet die haast mechanisch ‘stap voor stap en dan rust’ bezit nemen van het speelvlak. Overwegend in zwart gekleed. Zij trekken rond over het toneel. Dat heeft al snel iets repetitiefs, en dat wordt sterker als een gitaarsample een strak maar rustig ritme oplegt. Dan al begint het te dagen, dat dit wel eens een dwangmatige warreling in je hoofd zou kunnen zijn. Gedachten nog krampachtig in de pas.
Op sommige plaatsen zijn camera’s gericht op een microfoon, een schrijftafel, een bureaustoel. Performers worden op die plaatsen ‘gevangen’ op het immense scherm. Sterk uitvergroot zie je hoe ze de woorden niet kunnen vinden, een indringende vraag noteren, ondervraagd worden over wat ze nog wel en al niet meer weten. De bewegingen worden chaotischer, de samples complexer, de ‘gedachten’ meer en meer uit de pas.
Verontrustend
Niet alles is te vatten, maar intuïtief weet je: zo moet het zijn om de controle in je hoofd te verliezen. Het is niet schrikwekkend, wel bijna verontrustend. Het zou zo maar nooit meer kunnen stoppen, tenzij je in slaap sukkelt. Dat gebeurt, aan het einde is het lang stil…
Blueprint on Memory is nog maar de eerste van een trilogie. Heel knap hoe hier de ‘bedreigde ik’ en de ‘verdwaalde ik’ invoelbaar worden gemaakt. Vorm en inhoud beide even boeiend, zo kan dans dus ook zijn.
Willem Nijssen, Provinciale Zeeuwse Courant, 4 september 2019