Onderscheid tussen oprechtheid en leugen vervaagt
Er doen geschoolde dansers mee aan LIstEn & See, en acteurs van Toneelgroep Oostpool. Maar zoals de titel aangeeft, moet je heel goed kijken en luisteren, wil je kunnen aanwijzen wie zich in deze voorstelling voor het eerst in de pure lichaamskunst heeft gestort en wie er voor het eerst op het toneel z’n mond opentrekt. De samenwerking tussen choreografe Ann Van den Broek en regisseur Marcus Azzini heeft een ijzersterke choreografie opgeleverd over de vraag welke taal oprechter is: die van het lichaam of die van het woord.
In lange groepsstukken bewegen de negen performers met een bewonderenswaardige precisie op hun gezamenlijke hartslag en ademritme. Tekst wordt gebruikt in monologen, waarbij individuen zich losmaken uit de groep om zich uit te spreken in woorden die net zo intens en emotioneel geladen zijn als de lichaamstaal van Ann Van den Broek. Heel slim begint de voorstelling met een aanstekelijk potje nepvechten met overdreven pijn en triomfkreten. Een ironische verbeelding van het vele nepgeweld waar films en tv-series in grossieren, maar ook een kinderlijk spel dat het verlangen uitdrukt naar een heftig leven. De duur van dit spel maakt dat de waarheid van de inspanning en de vermoeidheid uiteindelijk de leugen van de nepgevechten overvleugelt. Wat daarna gebeurt, is zonde om in een recensie weg te geven. Dankzij het samenspel met de superieure vormgeving van Theun Mosk, torsen de spelers en dansers de zwaarte van het leven letterlijk op hun schouders.
Tot op de laatste seconde wordt het publiek meegezogen in een optelsom van uitputtende spierkracht en bekentenissen die recht uit het hart lijken te komen. Het onderscheid tussen oprechtheid en leugen vervaagt. En of het nou dans is of toneel doet al helemaal niet meer ter zake.
Marijn van der Jagt, Vrij Nederland, 7 december 2011
Duister danstheater van de nietsontziende soort
Donker, deprimerend en zwaarmoedig. En dat vijf kwartier lang, consequent. Boven LIstEn & See (LIES) hangt voortdurend een zwaard van Damocles. Veertig minuten zelfs bijna letterlijk: een loodzwaar lichtplateau van 240 kilo (ontwerp: Theun Mosk) drukt op de schouders van de negen performers. Ze torsen het samen, eerst met gestrekte armen, later houden ze het gevaarte nauwelijks meer en laten ze zich tergend langzaam naar de grond drukken. De een na de ander poogt even te ontsnappen aan het gewicht, maar keert toch terug naar het torsend collectief omdat vals spel een ander de kop kost. Ze doen dat misschien ook omdat ze zich hebben geconformeerd aan deze duistere rite van het onder ogen zien van een existentiële zwaarte. Hun korte Engelstalige uitspraken zijn eveneens verre van zonnig: vanuit ik-perspectief praten ze als in monotone songteksten over angst, haat, wantrouwen en radicaal zichzelf zijn.
De eerste samenwerking tussen Toneelgroep Oostpool uit Arnhem en het Vlaams-Nederlandse dansgezelschap WArd/waRD van Ann Van den Broek levert geen gemakkelijk te verteren voorstelling op: LIstEn & See (LIES) is duister danstheater van de pittige, nietsontziende soort. Vanaf het begin storten de vijf dansers en vier acteurs zich in loops van rennen, vallen, meppen, beuken en uithijgen. Soms stoten ze kreetjes uit. Een enkele gil resoneert in een echo onder het lichtplateau dat dan nog als een baken boven hen hangt.
Al hun onderhuidse woede kanaliseren ze in stotende armen en staccato stampende voeten. Tussendoor houden ze even stil, om geel fluorescerende schoenen te vervangen voor zilvergrijze hakken, of zwarte broeken te wisselen voor een even donkere shorts. Hun ogen zijn ook al zwart omrand.
Het dansidioom van Ann Van den Broek is duidelijk herkenbaar in de samengebalde, synchroon schokkende vuisten, in de strak trillende ledematen en het hardvochtig betasten van mensenvlees.
De theatertaal van Marcus Azzini verraadt zich in het gebroederlijk optrekken van tekst en beweging. Zijn acteurs, onder wie Joep van der Geest en Bram van der Heijden, proberen fysiek niet onder te doen voor het gespierde uithoudingsvermogen van dansers als Cecilia Moisio en Andreas Kuck. Er is keihard getraind, gezien de consequente uitvoering van de uitputtingsslag. De tekstbehandeling is helaas onvoldoende. Alle uitspraken klinken hetzelfde, tonen te weinig persoonlijkheid en worden inwisselbaar. De jonge Hanna van Wieringen schreef eerder vage songteksten dan beklijvende monologen. Een melodische voordracht zou wat lucht geven. En een sprankje hoop. Nu schraap je die met moeite bij elkaar, uit de collectieve kracht en energie. Maar ondanks het lichtkwadrant dat aan het slot fel de zaal in blikkert, resteert een ietwat gekunstelde zwaarte.
Annette Embrechts, de Volkskrant, 3 december 2011
Bloedstollende griezelige finale in orgie van ploeterende lijven
We liegen wat af. En dat is, volgens onderzoekers althans, maar goed ook. Want al die leugentjes vormen de smeerolie in het intermenselijke verkeer. Zouden we elkaar continu zeggen waar het op staat, dan heb je gedonder in de glazen. Dat maakt het samenleven met zoveel mensen een stuk lastiger. Jammer alleen dat ons lijf af en toe spelbreker is. Onze lichaamstaal straalt vaak iets anders uit dan onze woorden zeggen. Met dat gegeven spelen regisseur Marcus Azzini (Toneelgroep Oostpool) en choreografe Ann Van den Broek (dansgezelschap Ward/waRD) naar hartelust in de voorstelling LIstEN & See (LIES). Of in gewoon Nederlands: Luister & kijk (leugens).
De voorstelling begint als een soort computerspelletje waarin de vijf dansers en vier acteurs elkaar continu te lijf gaan. Oerkreten begeleiden de woeste bewegingen. Het lijkt ieder voor zich en niemand voor allen. Hier en daar vliegt een kledingstuk uit waardoor de ploeterende lijven in deze orgie van beweging nog meer kracht uitstralen.
Die eerste scène gaat minutenlang door. Totdat de grote lichtbak die boven het hoofd van de spelers hangt naar beneden dondert. Net op tijd spurten ze naar de plek des onheils om grotere ellende te voorkomen. Maar hoe lang blijft die eensgezindheid overeind? Terwijl het zweet van de lijven gutst, leveren dansers en acteurs een zware fysieke inspanningen om die steeds verder zakkende bak (symbool voor de lasten die ieder mens met zich meetorst) tegen te houden. Loopt er een weg, dan krijgt een ander daardoor letterlijk extra druk op de schouders. Liefde, lust, macht, angst, twijfel; je kunt (te) veel thema’s verbinden aan dit broeiende toneelbeeld. Dat komt doordat beide makers graag grossieren in grote, heftige emoties. Die zitten niet alleen in de taal, maar vooral ook in de bewegingen. Rode draad blijft echter de mens die stug doorploetert.
Hier en daar hebben de scènes, voor zover je daarvan kunt spreken, wel wat korter gekund. Toch is het indrukwekkend om te zien hoe deze negen mensen er steeds in slagen om de spanning in de voorstelling terug te krijgen. Wanneer de ramp zich definitief voltrekt, lijkt de groep uiteengevallen. Meteen daarna bloeit de saamhorigheid op en onderwerpt iedereen zich aan het groepsgedrag. Einde voorstelling, denk je. Maar schijn bedriegt. De barstjes van individuele eigenheid worden weer zichtbaar. Daarmee dendert LIstEn & See (LIES) een zinderende slotfase in die eindigt met een groots theatraal beeld. En daarna is het donker. Gedurfd, dit fysieke theater, en bloedstollend griezelig.
Martin Hermens, De Gelderlander, 3 december 2011